Η ανθεκτικότητα είναι έμφυτη ή μαθαίνεται;

Η ανθεκτικότητα (resilience) — η ικανότητα να προσαρμόζεται και να ανακάμπτει κανείς από δυσκολίες, αποτυχίες ή στρες — αποτελεί κρίσιμη δεξιότητα για μαθητές, φοιτητές και επαγγελματίες.
Συχνά συναντάμε τη συμπεριφορά «παρατάω την προσπάθεια» όταν η ύλη είναι πολλή, ο χρόνος λίγος ή το αντικείμενο απαιτητικό.

Η ανθεκτικότητα δεν είναι ούτε αποκλειστικά έμφυτη ούτε αποκλειστικά αποκτημένη. Αποτελεί το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης βιολογικών προδιαθέσεων, περιβαλλοντικών εμπειριών και μαθημένων δεξιοτήτων. Με άλλα λόγια, κάποιοι άνθρωποι έχουν χαρακτηριστικά που ευνοούν φυσικά την ανθεκτικότητα, ωστόσο η ανθεκτικότητα είναι επίσης δεξιότητα που μαθαίνεται — και μπορεί να ενισχυθεί μέσω συγκεκριμένων παρεμβάσεων και πρακτικών.

Τι επηρεάζει την Ανθεκτικότητα;

• • Βιολογικοί παράγοντες: γονιδιακή προδιάθεση, νευροαναπτυξιακά χαρακτηριστικά, διαφοροποιημένη αντίδραση στο στρες.
  • Οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον: υποστήριξη από γονείς και καθηγητές, σταθερότητα, θετικά πρότυπα συμπεριφοράς.
  • Σχολικό/εκπαιδευτικό πλαίσιο: προσδοκίες, παιδαγωγικές πρακτικές, δυνατότητα ασφαλούς αντιμετώπισης της αποτυχίας.
  • Πρακτικές δεξιότητες και νοητικές στρατηγικές: αυτορρύθμιση, επίλυση προβλημάτων, αυτοαποτελεσματικότητα, μεταγνωστικές δεξιότητες.
  • Πολιτισμικοί και κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες: πόροι, ευκαιρίες, αξιακά πρότυπα.

Τι δείχνουν οι έρευνες;

Μελέτες δείχνουν σταθερά ότι τόσο τα παιδιά όσο και οι ενήλικες μπορούν να αυξήσουν την ανθεκτικότητά τους μέσω εκπαίδευσης σε συγκεκριμένες δεξιότητες (όπως η επίλυση προβλημάτων και η διαχείριση συναισθημάτων).
Θεωρίες όπως η αυτοαποτελεσματικότητα του Bandura και το growth mindset της Carol Dweck εξηγούν πώς η αντίληψη του ατόμου επηρεάζει τη συνέχιση της προσπάθειας ύστερα από δυσκολίες.

Επομένως, ακόμη κι αν κάποιοι παράγοντες είναι δομικοί, υπάρχει σημαντικό περιθώριο δράσης μέσα από στοχευμένες παρεμβάσεις.

Τι κερδίζω με την Ανθεκτικότητα;

Η ανθεκτικότητα βοηθά μαθητές και φοιτητές σε πολλαπλά επίπεδα:

• μειώνει το άγχος και την απογοήτευση όταν οι απαιτήσεις είναι αυξημένες,
• ενισχύει την επιμονή και τη συνέχιση της προσπάθειας μετά από αποτυχίες,
• αυξάνει την αυτοπεποίθηση και την αυτοαποτελεσματικότητα στη διαχείριση στόχων και προθεσμιών.

Επιπλέον, διευκολύνει την προσαρμογή σε αλλαγές (π.χ. νέα μαθήματα, νέες εκπαιδευτικές συνθήκες), βελτιώνει τις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων και συνεργασίας, και προστατεύει την ψυχική υγεία μειώνοντας την πιθανότητα εξουθένωσης.

Συνολικά, η ανθεκτικότητα δεν ενισχύει μόνο την ακαδημαϊκή επίδοση αλλά προετοιμάζει τους νέους και για μια επιτυχημένη μετάβαση στην εργασία και τη δια βίου μάθηση.

Μπορεί ο Επαγγελματικός Προσανατολισμός να αυξήσει την ανθεκτικότητα;

Ναι — και μάλιστα σε μεγάλο βαθμό.
Οι σύμβουλοι επαγγελματικού προσανατολισμού βρίσκονται στο κρίσιμο σημείο όπου συναντώνται επιλογές καριέρας, κίνητρα, άγχος και δεξιότητες μάθησης. Μέσω οργανωμένης διαδικασίας και συστηματικής πρακτικής μπορούν να ενισχύσουν σταδιακά την ανθεκτικότητα.

Ποιους τρόπους χρησιμοποιούμε στην About Career;

Αρχικά, αξιολογούμε κάθε περίπτωση: μαθητή, φοιτητή ή εργαζόμενο.
Χρησιμοποιούμε εργαλεία αξιολόγησης (π.χ. ερωτηματολόγια αυτοαποτελεσματικότητας, κλίμακες ανθεκτικότητας όπως CD-RISC ή RS-14) και καθοδηγούμενες συζητήσεις για να κατανοήσουμε το πρόβλημα.

Έπειτα καθορίζουμε ρεαλιστικούς και μετρήσιμους στόχους.

Είναι σημαντικό να κατανοήσει ο κάθε ενδιαφερόμενος τι είναι η ανθεκτικότητα, ότι μαθαίνεται και ότι οι αποτυχίες αποτελούν ευκαιρίες μάθησης.

Στους μαθητές και φοιτητές διδάσκουμε πρακτικές όπως:

• τεχνικές διαχείρισης χρόνου,
• προγραμματισμός μελέτης,
• διάσπαση μεγάλης ύλης σε μικρότερα τμήματα.

Η συνέντευξη μάς επιτρέπει να δουλέψουμε με δυσλειτουργικές σκέψεις όπως:

• «Η ύλη είναι πολύ μεγάλη και δεν θα τα καταφέρω»,
• «Αφού δεν έχω κανένα μέσο, πώς θα πετύχω το τάδε επάγγελμα;»,
• «Όσοι είναι πλούσιοι έχουν περισσότερες ευκαιρίες· άρα όσο κι αν προσπαθήσω δεν θα πετύχω τίποτα».

Τέλος, εισάγουμε τον μαθητή ή φοιτητή στον αυτοέλεγχο:
«Λες ότι διάβασες, αλλά πραγματικά το ξέρεις; Κάνε ένα τεστ στον εαυτό σου».

Προκλήσεις και περιορισμοί

• Η αλλαγή απαιτεί χρόνο: οι βραχυχρόνιες παρεμβάσεις συχνά προσφέρουν μικρή βελτίωση· η συστηματική πρακτική φέρνει την ουσιαστική πρόοδο.
• Κοινωνικοοικονομικοί περιορισμοί μπορεί να δυσχεράνουν την εφαρμογή παρεμβάσεων.
• Η κουλτούρα και οι κοινωνικές προσδοκίες επηρεάζουν την αντίληψη της αποτυχίας και της επιμονής — άρα οι παρεμβάσεις πρέπει να προσαρμόζονται.

Τελικά…

Η ανθεκτικότητα δεν είναι προνόμιο λίγων· είναι δεξιότητα που μπορεί να καλλιεργηθεί.
Οι σύμβουλοι επαγγελματικού προσανατολισμού έχουν τον κατάλληλο ρόλο και τα εργαλεία για να βοηθήσουν μαθητές, φοιτητές και επαγγελματίες να παραμείνουν επίμονοι, να μαθαίνουν από την αποτυχία και να προσαρμόζονται δημιουργικά στις απαιτήσεις του σήμερα.

Γράφει,

Παπαγιαννάκη Ανδρομάχη
Σύμβουλος Επαγγελματικού Προσανατολισμού About Career

Share this post